گاوصندوق کاوه - فروشگاه گروه صنعتی کاوه

جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد، متخلص به نظامی و نامور حکیم نظامی (زادهٔ ۵۳۵ هـ. ق در گنجه درگذشتهٔ ۶۰۷–۶۱۲ هـ. ق) شاعر و داستان‌سرای ایرانی و پارسی‌گوی حوزهٔ تمدن ایرانی در سده ششم هجری (دوازدهم میلادی)، که به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی در ادب پارسی شناخته شده‌است. آرامگاه حکیم نظامی، در حاشیه غربی شهر گنجه قرار دارد.

نظامی در زمرهٔ گویندگان توانای شعر پارسی است، که نه‌تنها دارای روش و سبکی جداگانه است، بلکه تأثیر شیوهٔ او بر شعر پارسی نیز در شاعرانِ پس از او آشکارا پیداست. نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، علوم اسلامی، فقه، کلام و زبان عرب) آگاهی گسترده‌ای داشته و این ویژگی از شعر او به روشنی دانسته می‌شود.

شعر نظامی به زبان‌های گوناگون درآمده‌است، برای نمونه خمسه به همّت رستم علی‌اف به زبان روسی ترجمه و منتشر شده‌است.

روز ۲۱ اسفند در تقویم رسمی ایران روز بزرگداشت نظامی گنجه‌ای است.

از زندگی وی اطلاعات دقیق در دست نیست و دربارهٔ سال تولد و وفات او نقل‌های تذکره نویسان مختلف است. آنچه مسلم در شهر گنجه می‌زیست و در همین شهر وفات یافت است.وی خیلی زود یتیم شد و از ابتدا توسط دایی مادرش بزرگ شد و تحت حمایت وی تحصیل نمود. مادر او از اشراف کرد بوده و این بر پایهٔ یک بیت از دیباچهٔ لیلی و مجنون («گر مادر من رئیسهٔ کرد…») دانسته شده‌است. خودش نام و نسبش را در ابیاتش آورده، که بنابراین شعر، نام خودش الیاس و نام پدرش یوسف بن زکی بن مؤید بوده‌است.

نظامی همه عمر خود را در گنجه در زهد بسر برد و تنها در سال ۵۸۱ سفری کوتاه به دعوت سلطان قزل ارسلان (درگذشتهٔ ۵۸۷) به سی فرسنگی گنجه رفت و از آن پادشاه عزت و حرمت دید. نظامی هرچند شاعری مدح‌پیشه نبوده، با تعدادی از فرمانروایان معاصر مربوط بوده‌است، از جمله:فخرالدین پادشاه پادشاه ارزنگان از دست‌نشاندگان قلج ارسلان سلطان سلجوقی روم که کتاب مخزن السرار را به نام او کرده‌است. از آثار بنام وی می توان به منظومه لیلی و مجنون اشاره نمود. 

ای نـــام تو بهترین ســرآغاز
بی نام تو نامه کی کنم باز
ای یــــاد تــو مــونــس روانم
جز نام تو نیست بــر زبانــم
جز نام تو نیست بــر زبــانم
هم قصه‌ی نا نموده دانــی
هم نامه‌ی نانوشته خوانـی
از ظلمت خــود رهــــاییم ده
با نــــور خود آشـــنـــایـیـم ده

اشعار نظامی به زبان‌های گوناگون درآمده‌است، برای نمونه خمسه به همّت رستم علی اف به زبان روسی ترجمه و منتشر شده‌است.

نظامی در فاصلهٔ سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ در گنجه درگذشت.